وَ قَالَ (علیه السلام): الْغِنَی فِی الْغُرْبَةِ وَطَنٌ وَ الْفَقْرُ فِی الْوَطَنِ غُرْبَةٌ.
دارائی و بی چیزی :و درود خدا بر او فرمود: بی نیازی در غربت، چون در وطن بودن، و تهیدستی در وطن غربت است.

نکته اول :

گرچند تحمل فقر و زندگی کردن با فقر، سختی های دارد که می باید انسان برای رهای از فکر نماید و تلاش عاقلانه در پیش گیرد؛ ولی خود فقر ، فایده ای که دار این که آدم را با زندگی واقعی آشنا می سازد؛ به قول آن حکیم : « تا وقت که من فقیر بودم، مردم شناختم، وقت ثروت مند شدم، مردم مرا شناخت». لذا آن که آدم اول درد فقر را بچشد و بعدش با تلاش از رهایی یابد، بعد از آن کسانی که از رهی آشنایی و رفاقت به سوی او می آید، دقیقتر دوستان جانی و نانی را می شناسد و با واقعیات زندگی زمانه بیشتر آشنا می شود؛ به همین دلیل است که دانشمندان مهم و مفید، از خانواده فقیر به منصه ظهور میرسند، چون پیامبران.

نکته‌ی دوم:

مسئله فقر و غنی از نظر اسلام، بسیار مهم است؛ چرا که مال و ثروت و بی نیازی می‌تواند منشأ بسیاری از موفقیت‌ها باشد؛ همان طور که فقر منشأ بسیاری از مفاسد محسوب می‌گردد و این که در حدیث آمده است: «اَلفَقرُ سَوادُ الوَجهِ فی الدَّارَینِ؛ فقر باعث سیاه‌رویی در دنیا و آخرت است»؛ (1) به یک معنی واقعیت دارد. تجربه نشان می‌دهد که ملّت‌های فقیر، خود به خود وابسته می‌شوند و وقتی از لحاظ اقتصادی وابسته شدند، از لحاظ فرهنگی هم وابسته می‌شوند و مفاسد فرهنگ کشورهای غنی به کشورهای فقیر سرایت می‌کند. این کشورها نمی‌توانند استقلال واقعی داشته باشند و به مرور زمان عزّت و آبروی آن‌ها خواهد رفت.

بی تردید، بسیاری از بدبختی‌ها زاییده فقر است. ملّت مستقل و غنی، فرهنگ مستقل دارد؛ لذا اسلام طرفدار غنای جامعه است، نه فقر جامعه. جامعه اسلامی باید غنی باشد. از یک زاویه، برنامه‌های مالی اسلام، مثل زکات برای این است که جامعه اسلامی غنی بشود. لذا به این نکته بایستی توجّه داشت که اسلام به غنای جامعه ارزش قائل است؛ امّا این نکته یک امتیاز و یک ارزش است نه این که تمام ارزش‌ها در این نهفته باشد. در حقیقت، غنای جامعه، ابزاری است تا جامعه اسلامی راه به کمال ببرد. در جامعه اسلامی نباید حتی یک فقیر هم وجود داشته باشد. در این صورت است که می‌توان به ارتقای فرهنگی جامعه امید بست.

اسلام، غنا و ثروت جامعه را به عنوان یک وسیله می‌بیند، نه هدف. اسلام غنا را برای این نکته می‌پسندد که جامعه مهذب و آبرومند و با شرافت باشد و مفاسد فقر، مثل دزدی، رشوه خواری، بیکاری و پیامدهای این گونه‌ای از جامعه کنده شود.

نکته‌ی سوم:

غنا و فقر در اسلام، دارای یک مفهوم عامی است که مهم‌ترین آن غنا و فقر روحی و اخلاقی است. غنای واقعی، غنای نفس است: «وَ لاَغِنی کَغَنَی النَّفس». (2)

روح انسان باید سیراب باشد؛ اگر روح شخص تشنه باشد، حتی اگر تمام دنیا را به او بدهید، باز به اموال دیگری چشم طمع دارد.

پی‌نوشت‌ها:

#نهج_البلاغه ، #حکمت 56

1. بحارالانوار، ج 69، ص 30.

2. میزان الحکمه، ج 7، ص 510.

 

منبع: گفتار معصومین (علیهم السلام)، جلد سوم (درس اخلاق حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی)، گردآوری: سید محمد عبدالله ‌زاده، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب (علیه السلام)، چاپ سوم (1394).